نهاد کتابخانه‫ های عمومی کشور؛ قرارگاه استراتژیک فرهنگی در حوزه کتابخوانی :: تجربه عقلی

تجربه عقلی

دغدغه های فرهنگی

تجربه عقلی

دغدغه های فرهنگی

تجربه عقلی
کانال تلگرام
  • ما و حاج قاسم

    یک:
    حاج قاسم رفت و زمین ماند و ما نیز بر زمین...
    اما باید بلند شویم و خودمان را جمع و جور کنیم و برای تحقق مقصود و هدف حاج قاسم آماده شویم.
    باید مبانی فکری، عملی و اخلاقی سردارمان را به عنوان انسان طراز انقلاب اسلامی احصا کرده و نشر دهیم.
    خون بر زمین ریخته حاج قاسم، گام اول از گام دوم انقلاب است. جوان مومن انقلابی باید در گام دوم انقلاب این مبانی را چراغ راه خود قرار دهد.
    انواع قالب‎های فرهنگی، هنری و رسانه‎ای باید در اختیار تولید و نشر این مبانی باشند.
    حاج قاسم چهره ای بین المللی بود. در همین سه چهار روز رسانه‎ های غربی تلاش کرده اند و میکنند تا چهره ای وارونه از حاج قاسممان به خورد مخاطبانشان دهند. هرچند که بر این زبونان و سفلگان حرجی نیست چرا که دنیا وارونه آخرت است...
    لذا راهبرد مدنظر 1.احصا مبانی فکری، عملی و اخلاقی سردار، 2.تعیین نظام موضوعات با نگاه به گام دوم انقلاب، 3.تعیین قالب‎های فرهنگی هنری و رسانه ای برای موضوعات و مبانی احصا شده، 4. تولید به سه زبان فارسی، عربی و انگلیسی است.

    دو:
    کودک در گام دوم انقلاب جایگاه ویژه ای دارد. تفصیل این نسبت بماند برای بعد که به وقتش خواهم گفت.
    یکی از کارویژه های فرهنگی، هنری و رسانه ای پرداختن به رابطه حاج قاسم با فرزندان شهداست.
    تولیدات باید برای دو سطح مخاطب کودک و بزرگسال باشد. شتابزدگی کیفیت را پایین می آورد. این چند روز دیدم پوسترها و تصویرسازی‎های کارتونی در این خصوص انجام شده است. هرچند این تلاشها جای تقدیر دارد اما از سطح کیفی مطلوبی برخوردار نبودند. حاج قاسم کم تصویر با کودکان ندارد. در وهله اول از همان تصاویرباید الگوبرداری کرد و در مراحل بعد به تولیدات مفهومی پرداخت. برای قالب‎های دیگر هنری فرهنگی و رسانه ای نیز همینطور.

    سه:
    بنده به واسطه فعالیت رسانه ای و در اختیار داشتن رسانه آمادگی دارم زیرساختهای لازم برای تولیدات رسانه ای پیرامون سردار شهیدمان حاج قاسم سلیمانی را در اختیار عزیزان رسانه ای قرار دهم.

آپارات
   
   
   
آخرین نظرات
  • ۱۱ دی ۹۵، ۰۷:۲۹ - حامد
    👍
توئیتر
قفسه
  • کفش باز

    نوشته‌ی فیل نایت، ترجمه مریم علیزاده


آرشیو قفسه

طبقه بندی موضوعی

يكشنبه, ۲۵ آبان ۱۳۹۳، ۰۲:۰۳ ب.ظ

۳

*مجید صحاف

اندیشه انقلاب اسلامی که باز تعریفی از اسلام ناب در عصر معاصر است، بر منش و نگرشی فرهنگی مبتنی است که از قلمرو جغرافیایی ایران پا فراتر نهاده و تاثیرات مختلف و قابل احصایی بر تمامی ساحت‫ها در عرصه‫ های منطقه‫ ای و جهانی پدید آورده است.

با این حال وجه ممیزه و بارزی که جهان غرب را بدان حساس و غیرباور کرده، شیوه نوینی از «زیست فرهنگی» است که به عنوان اندیشه‫ای نو در سطح جهانی در حال نفوذ است. البته فی الحال چنین ادعا نمی‫ شود که این رویکرد فرهنگی بر رویکردهای جهانی غلبه یافته و مورد پذیرش و حتی الگوگیری است، بلکه منظور بیان این واقعیت است که انقلاب اسلامی توانسته است سبکی نو در فرهنگ عرضه کند که فرهنگ غرب در برابر آن احساس خطر کرده و از همین رو با تمام توان و امکانات برای تضعیف پایه‫ های این فرهنگ اسلامی ـ ایرانی به میدان کارزار آمده است.

«شبیخون فرهنگی»، «تهاجم فرهنگی»، «جنگ نرم» و مفاهیمی از این سنخ که به فرموده رهبر انقلاب واقعیتی غیرقابل انکار است، امروز به عنوان اصلی ترین و دراز مدت‫ترین اهرم فشار به جمهوری و انقلاب اسلامی می‫ باشد. وظایف دستگاه‫ها و متولیان فرهنگی نیز در این آفند و پدافند فرهنگی، هم‫افزایی و نگاه درون‫زا به ظرفیت‫ها و امکانات برای مقاوم‫سازی ریشه‫ای و بنیادین فرهنگ اسلامی ـ ایرانی و نگاه قرارگاهی به مقوله فرهنگ است.

از همین رو رهبر انقلاب با درایت و هوشمندی همیشگی خود مفهوم «قرارگاه فرهنگی» را مطرح کردند و مهمترین اولویت‫های کاری و سیاست‫های این قرارگاه فرهنگی را «استفاده کامل و کارآمد و هم‌افزا از همه‌فرصت‌ها و ظرفیت‌ها»، «مهار تهدیدها و آسیب‌ها با نگاه حکیمانه و معقول» و «مواجهه هوشمندانه با معارضه‌های مهاجمان و ستیزه‌گران» بر شمردند.[[1]]

مفهوم «قرارگاه فرهنگی» که اولین بار در سال 84 از سوی رهبر انقلاب مطرح گردید، بدون شک عنوانی متقن و راهبردی است که معظم‫له به منظور ارتقاء معرفت فکری متولیان عرصه فرهنگ در شناسایی جایگاه و عرصه عمل هر یک از دستگاه­های درگیر در موضوع فرهنگ، بیان داشته‫‫اند.

شاید تعبیر «قرارگاه» که یک اصطلاح جنگی و نظامی است به بعضى گوش‫ها سنگین باشد اما «واقع قضیّه این است که کارزار فرهنگى از کارزار نظامى اگر مهم‌تر نباشد و اگر خطرناک‌تر نباشد، کمتر نیست»[[2]] در واقع قرارگاه به لحاظ معرفت‫شناسی مرکزی است که با هدف متمرکزسازی و نظارت تحت شبکه‫ای واحد، مسئولیت هدایت و راهبری فکری ـ عملیاتی کلیه مجموعه‫های مرتبط با حوزه فعالیت (و نه وابسته به خود)[[3]] را دارد. مع‫الوصف «قرارگاه فرهنگی» وظیفه دارد با بهره‫گیری از تمامی ظرفیت‫های ساختاری و کارکردی موجود در کشور، با مهندسی هوشمندانه فرهنگی جهت تدوین قواعد و مقررات فرهنگی، سیاست‫گذاری کرده و ارگان‫ها و متولیان مربوطه را مأمور به اجرای این سیاست‫ها نماید.

 

نهاد؛ قرارگاه راهبردی کتاب و کتابخوانی

نهاد کتابخانه‫ها مطابق با رسالت ذاتی خود در «ترویج و تعمیق فرهنگ کتابخوانی» و «ارتقاء آگاهی عمومی جامعه از طریق همگانی­سازی و عمومی­سازی دانش»[[4]]، به عنوان یکی از متولیان فرهنگی و مراکز مهم و زیرساختی تحول و پیشرفت محسوب می‫شود که مطابق با «سند چشم انداز 20 ساله» کشور، جامعه ایرانی را با اتکا بر تولید دانش بومی و ارتقاء سطح فرهنگ عمومی در مسیر پیشرفت و تعالی راهبری می‫کند.[[5]] پیشرفتی که لازمه آن داشتن جامعه‌ای متفکر است که بتواند الگویی بومی در جهت تقویت مولفه‌های ایرانی ـ اسلامی ارائه دهد و این امر تنها با بسترسازی مناسب برای ترویج فرهنگ کتابخوانی و ارتقای مطالعه مفید محقق می‌شود.

با نگاه به کارکردهای مستمر و فعال نهاد کتابخانه‫ها در طراحی و برنامه‫ریزی در عرصه کتاب و کتابخوانی که از سویی مبنای عمل در حوزه علم، آموزش و تحقیق و پژوهش می‫باشد و از سوی دیگر در ارتقاء هرم علمی کشور مطابق با سیاست‫های علم و فناوری[[6]] نقش ویژه‫ای دارد، از اهمیت راهبردی این نهاد حکایت دارد. در این زمینه جایگاه، نقش و مأموریت‌های نهاد کتابخانه‫ها[[7]] رسالتی است که بر عهده دیگر نهادهای کشور ـ بصورت متمرکز و تخصصی ـ گذاشته نشده است. لذا ویژگیهای ذاتی و کارکردی نهاد در عرصه فرهنگ در جهت ترویج فرهنگ کتابخوانی و ارتقاء فرهنگ عمومی جامعه و با هدف ِ غاییِ «رسیدن به حداقل 10 برابر مطالعه سال پایه در سال 1404»[[8]] و «دستیابی به جایگاه ممتاز در جهان از نظر سرانه مطالعه و به خصوص مطالعه مفید»[[9]] و با اهدافِ کلانی چون:

-   بسترسازی در جهت تحقق اهداف و سیاست‫های نظام فرهنگی کشور

-   ارتقاء تعاملات فکری و عملی در راستای تولید علم[[10]]

-   تقویت خلاقیت اجتماعی عموم افراد[[11]]

-   کاهش فاصله طبقه فرهیخته و طبقه عامه[[12]]

-   تحقق عدالت اجتماعی در عرصه فرهنگ از طریق توزیع عادلانه امکانات و برنامه‌های فرهنگی

-   ایجاد پویایی فکری و اجتماعی در جامعه

 

و اهداف نهایی:

-   نهادینه­ کردن مطالعه مفید به عنوان یک ارزش و عادت عمومی در جامعه[[13]]

-   طراحی مدل بومی مطالعه در کشور

-   توسعه و ترویج فرهنگ کتابخوانی به تناسب اقتضائات، نیازها و خلاهای فرهنگی کشور

-   هدایت محتوای مطالعه آحاد جامعه[[14]]

-   توجه به مطالعه غیردرسی و مفید در روند آموزش رسمی کشور[[15]]

 

و اهداف عملیاتی:

-   بسترسازی برای تولید علم و بومی‌سازی آن از طریق توسعه سخت افزاری و نرم افزاری کتابخانه‌ها به مثابه قطب‌های پژوهشی

-   آگاهی­بخشی، اطلاع­رسانی و ارتقاء سطح فکری جامعه از طریق دسترسی سریع، آسان و عادلانه‌ به منابع اطلاعاتی مورد نیاز با توجه به اقتضائات سنی، فرهنگی، جغرافیایی و جسمی[[16]]

-   هدایت‌کننده‌ اوقات فراغت و توسعه دهنده‌‌ فرهنگ مطالعه و کتابخوانی با هدف جذب فراگیر مخاطب به ویژه کودکان، نوجوانان و جوانان[[17]]

-   آموزش مادام‌العمر افراد جامعه از طریق تعامل با نهادهای آموزشی و تسهیل در چرخه‌ دانش با تأمین منابع اطلاعاتی[[18]]

در راستایِ سیاست‫های کلانِ:

ـ «مدیریت مطالعه و خدمات کتابداری و اطلاع­رسانی به تمامی مخاطبان برای دانش پایگی و بصیرت جامعه»[[19]]

ـ ارتقاء هویت اسلامی ـ ایرانی با غنی کردن مجموعه­سازی منابع اطلاعاتی

ـ ترویج فرهنگ مطالعه اثربخش در حوزه­های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی تبدیل شدن فرهنگ مطالعه به یک فضیلت فردی و اجتماعی.

ـ تقویت­کننده ‌«‌‌‌مؤلفه‌های هویت ملی ایرانیان»، حافظ و انتقال‌دهنده‌ ارزش‌های دینی و فرهنگی در برابر از‌ خود بیگانگی فرهنگی و گسست نسل‌ها[[20]]

و همچنین در اختیار داشتن زیرساخت‫ها، منابع و امکانات[[21]]، و انجام فعالیتهای سخت‫افزاری و نرم افزاری، از جایگاه استراتژیک نهاد کتابخانه‫ها در عرصه فرهنگ و لزوم تبدیل شدن آن به قرارگاه فرهنگی حکایت دارد.

این درحالی‫است که رهبر انقلاب در دیدار با دبیرکل و معاونان نهاد کتابخانه‏ها در تاریخ 9/12/89 به عملیاتی شدن برنامه‏ها و فعالیت‏های نهاد در جهت اهداف پیش‫بینی شده تاکید داشتند. از همین رو نهاد کتابخانه‫های عمومی به عنوان «خاکریز فتح نشده فرهنگی» نظام، از یکسو برای تحقق افق «قرارگاهی» خود و از سوی دیگر به منظور دستیابی به «جامعه دانش­بنیان، عدالت­محور و برخوردار از انسان­های شایسته و فرهیخته و نخبه»[[22]] باید سیاست‫ها و راهکارهای عملیاتی زیر را مطمح نظر قرار دهد:

1. استفاده کامل و کارآمد و هم‌افزا از همه فرصت‌ها و ظرفیت‌های سخت‫افزاری و نرم‫افزاری و منابع انسانی[[23]]

2. «مهار تهدیدها و آسیب‌ها با نگاه حکیمانه و معقول»[[24]]

3. «مواجهه‌ی هوشمندانه با معارضات مهاجمان و ستیزه‌گران»[[25]] در جهت جلوگیری از «تاریخ‏سازی جعلی و ترویج ضد ارزش‏ها»[[26]] در عرصه فرهنگ و کتاب و کتابخوانی

4. پایش پیشرفت‫های فرهنگی کشور هم در عرصه کتاب و کتابخوانی و هم در عرصه‫های مرتبط با این فضا

5. نقش‫پذیری تسهیل‫گرانه، مکمل و الهام‫بخش در«فعالیت‫های خودجوش و فراگیر مردمی ـ خصوصاً جوانان مومن و انقلابی ـ»[[27]] در عرصه‫های فرهنگی و کتابخوانی

6.  مهندسی فرهنگی و تحول و نوسازی در ارائه خدمات عمومی و تخصصی

7. برخورد فعال و مبتکرانه نسبت به بندهای اسناد بالادستی نهاد کتابخانه‫ها[[28]] با نگاه به سند چشم‏انداز بیست ساله کشور، سیاست‏ها و برنامه های پنجم توسعه، سیاست‏های علم و فناوری .

8. پشتیبانی و تخصیص منابع و ظرفیت‫های سخت‫افزاری و نرم‫افزاری[[29]]

9.  رفع نواقع ساختاری و اصلاحات زیربنایی[[30]]

10.  شناسایی و احصاء تمامی ظرفیت‫ها، منابع، امکانات موجود برای تحول و حل مسائل کتابخوانی در کشور

11.  طراحی نظام تخصیص، اجرا و ارزیابی فعالیت‫های فرهنگی ـ ترویجی کتابخوانی در کشور

12.  برنامه‫ریزی راهبردی و عملیاتی در جهتِ رسیدنِ مجموعۀ نهاد به سمت فرصت­مداری، ثبات، آینده­نگری و اتخاذ تصمیم‫های استراتژیکی.

13.  شناسایی مولفه‫های حرکت جهادی نهاد به سمت «نهاد ِ تراز راهبردی کتاب و کتابخوانی» در کشور

14.  تدوین و اجرای پیوست‫های فرهنگی طرح‫های کلان و راهبردی در حوزه کتاب و کتابخوانی

15.  تدوین پیوست جامع فرهنگی در حوزه کتاب و کتابخوانی

 

شاخص‫ها و ویژگی‫های قرارگاهی نهاد‫ کتابخانه‫ها

رهبر معظم انقلاب اولین بار در تاریخ 13/10/84 در دیدار با اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی عنوان «قرارگاه اصلی فرهنگی» را برای این شورا مطرح کردند و در همان بیانات و بیانات سال‫های بعد شاخص‫های و ویژگی‫های «قرارگاه فرهنگی» را تبیین نمودند.

با توجه به آنچه در بخش قبلی نسبت به ضرورت نگاه قرارگاهی به نهاد کتابخانه‫ها گفته شد، در این بخش ویژگی‫ها، ظرفیت‫ها، فرصت‫ها، امکانات و منابع نهاد کتابخانه را ـ با نگاهی آسیب‫شناسانه ـ با شاخص‫های مطرح شده از سوی رهبر انقلاب بررسی کرده و بر ظرفیت بالقوه و غنی نهاد به عنوان قرارگاه استراتژیک فرهنگ تاکید خواهد شد.

 

1. فعال، زنده، پویا و با نشاط

دوری از یکجانشینی در فکر و هدف و عمل، که انباشتگی راهبردی و عملیاتی را به دنبال خواهد داشت از جمله ویژگی‏های یک نهاد پویا و زنده است. چه آنکه نهاد کتابخانه‏‫ها به گواه اسناد بالادستی آن[[31]] و با توجه به «عاملیت» ذاتی در عرصه کتاب و کتابخوانی، ماهیتی پیشرونده و درون‏‏زا دارد. این رویکرد، نهاد را از عنصری منفعل که صرفا از برنامه‫‫های توسعه بهره‫مند می‫شود، خارج می‫کند و جایگاه آن را به فاعل توسعه (و نه عامل توسعه) ارتقاء می‫بخشد. از همین رو مصداق پویایی و «توقف‫ناپذیری»[[32]] و «شبیه بودن به کار صدا و سیما»[[33]] در کلام و مطالبه رهبری است که اگر به توقف و رکود بینجامد، در عصر انفجار اطلاعات و تحولات سریع علم و فناوری و ذائقه و انتظارات مخاطبین، به فرموده رهبر انقلاب «از شما عبور می‫کنند و شما مجبورید بدوید.»[[34]]

سوی دیگر این پویایی و پیشروندگی مربوط به عوامل و شاخص‫هایی[[35]] است که «قابلیت» نهاد را برای دستیابی و تحقق اهداف و وظایف و «عاملیت ذاتی» آن یاری می‫کنند. هرچند به استناد آمارهای ارائه شده رشد این شاخص‫ها دلیلی بر فعال و پویا بودن این نهاد فرهنگی می‫باشد اما برآیند بیرونی آن در جامعه و واقعیتی که در این زمینه وجود دارد، حکایت از عدم مطلوبیت وضعیت کتابخوانی و عدم تحقق رسالت ذاتی نهاد در جامعه می‫باشد. گواه این مدعا را می‫توان در تعداد اعضای کتابخانه‫ها[[36]] شمارگان کتاب در سال‫های اخیر[[37]] و عدم علقه به گفتمان کتاب و کتابخوانی در کشور مشاهده کرد. چه آنکه رهبر انقلاب نیز در دیدار با کتابداران و مسئولان کتابخانه‫ها در تاریخ 29/4/90 پس از شنیدن آمارهای ارائه شده از سوی مسئولین مربوطه، فرمودند: «ما در کشورمان، در جامعه خودمان، از واقعیتى که در این زمینه وجود دارد، راضى نیستیم. بله، درست است؛ امروز حجم کتاب‫هایی که تولید می شود، با گذشته خیلى تفاوت کرده است؛ گاهی چند برابر کتاب منتشر می‫شود یا تیراژ کتاب‫ها بالا می‫رود؛ لیکن این کافى نیست؛ این‫ها براى کشور ما خیلى کم است».

 

2.‫ ساختار سازمانی بر اساس مدل رهبری و فرماندهی:

توجه و پیاده‫سازی مدیریت دانش در ساختار نهاد کتابخانه‫ها و بازتعریف و بازطراحی فعالیت‏های فرهنگی نهاد مبتنی بر الگوی فعالیت قرارگاهی، و شناسایی مولفه‫های حرکت جهادی نهاد به سمت «نهاد ِ تراز راهبردی فرهنگ کتاب و کتابخوانی» در کشور از جمله عواملی هستند که بر بهبود ساختار سازمانی مبتنی بر مدل راهبری و عملیاتی و افزایش بهره‫وری آن تاثیر می‫گذارد.

اما متاسفانه مشکلات ساختاری و کثرت ساختاری در زیر مجموعه نهاد[[38]]، ذات راهبردی و متقن ِ فرهنگی ِ آن را کم‫اثر در عرصه فرهنگ ـ خاصه کتاب و کتابخوانی ـ کرده است.

از سوی دیگر «نیروی انسانی» و «کتابداران» به عنوان مهمترین سرمایه و رکن اساسی نهاد، در ساختار سازمانی آن و در جهت تحقق «قابلیت و عاملیت» نهاد در عرصه فرهنگ کتابخوانی نقش مهمی دارند. اما از حیث استاندارد‫های شاخص نیروی انسانی ـ که با استاندارهای قابل قبول فاصله بسیار دارد[[39]] ـ در توزیع مناسب، متناسب و اثربخش نیروی انسانی با توجه به شاخص اعضا و درجه کتابخانه‫ها و همچنین جنسیت کتابداران، تاکنون دارای نقص دستورالعملی بوده که این نقیصه نیز در حال پیگیری و اصلاح می‫باشد.

 

3. تعامل با سایر نهادهای متولی عرصه فرهنگ و پرهیز از موازی کاری‫

نگاه قرارگاهی به فرهنگ ـ بصورت کلان ـ و فعالیت‫های فرهنگی ـ بصورت خاص ـ اقتضا می‫کند از ایجاد آفتی به نام «موازی‫کاری» که مبتلابه اکثر دستگاه‫ها و ارگان‫های متولی فرهنگ است، جلوگیری شود. به واقع اصلی‫ترین مزیت قرارگاه فرهنگی، نگاه جبهه‫ای به عرصه فرهنگ، ایجاد هماهنگی و هم‫افزایی در عناصر و دستگاه‌های فرهنگی جبهه انقلاب و به تبع آن، حذف کارهای موازی غیرضروری و اجتناب از خنثی‫سازی کارهای یکدیگر و یا شکل‫گیری رقابت‫های ناسالم و تضعیف‫کننده است.

در عرصه کتاب و کتابخوانی سازمان‫ها و دستگاه‫های اجرایی و مراکز پژوهشی مختلفی با صرف هزینه‫های اضافی به فعالیت‫های جزیره‫ای می‫پردازند که برآیند این موازی‫کاری‫ها، افت کیفیت برنامه‫های راهبردی و فرهنگی کتابخوانی در کشور، استفاده غیرموثر و ناکارآمد از اعتبارات و هدر رفتن بودجه‫های تخصیص‫یافته، کاهش اقبال عمومی به فعالیت‫های جزیره‫ای انجام شده، و در نهایت عدم کارآیی مناسب طرح‫ها و برنامه‫ریزی‫های حوزه کتاب و کتابخوانی می‫شود. از همین رو لزوم تمرکز فعالیت‫های این حوزه در قالب یک قرارگاه واحد که به فرموده رهبر انقلاب نقش عملیاتی و راهبری و سیاستگذاری این عرصه را عهده‫دار شود، محسوس است.

نهاد کتابخانه‫ها که دارای هیأت امنایی متشکل از اعضای نهادهای مهم اجرایی و قانوگذار در عرصه فرهنگ است،[[40]] از ظرفیت بالایی برای تولیت این حوزه برخوردار است. اعضایی چون:

  • «وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی» به عنوان رئیس هیأت امنا و متولی اصلی سیاستگذاری‫های کلان فرهنگی،
  • رئیس شورای عالی استان‫ها به عنوان «پیشبرنده سریع برنامه‫های اجتماعی، اقتصادی، عمرانی، بهداشتی ، فرهنگی، آموزشی و سایر امور رفاهی در سطح استان، شهر، محل، روستا»[[41]] و «ناظر بر اجرای هماهنگ آنها»[[42]]
  • عضو کمیسیون فرهنگی مجلس (به عنوان رابط میان نهاد و مرکز قانون‫گذار)
  • معاون ذیربط از سازمان مدیریت و برنامه‫ریزی کشور (به عنوان مرجع نظارت‫کننده بر برنامه‫های کلان کشور تدوین‫کننده برنامه‫ها و سیاست‫های کلان تخصیص و تجهیز منابع)
  • و دیگر اعضای هیأت امنا،

جلسات هیأت امنا را به یک اتاق فکر راهبردی ـ عملیاتی تبدیل می‫کند که هر یک از اعضا هم‫افزایی و تعامل را بین دستگاه‫های زیربط خود و نهادکتابخانه‫ها ایجاد می‫کنند. اما متاسفانه به دلیل ضعف باور ارزش و فضیلت کتاب و کتابخوانی و تأثیر آن در پیشرفت فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در میان دستگاه‫ها و نهاد‫های مختلف به هنگام پیشبرد برنامه‫ها و طرح‫ها و تخصیص و تأمین اعتبارات برای منابع انسانی و مادی، و وجود خلاءهای قانونی و عدم تمرکزگرایی در این عرصه، این تعامل و هم‫افزایی با چالش‫های جدی مواجه می‫شود. که یک نمونه آن عدم تعامل مناسب شهرداری‫ها در پرداخت نیم‫درصد از درآمد خود به کتابخانه‫هاست.

 

 4. پایش قوی عرصه فرهنگ

متاسفانه پایش میدان فرهنگی کشور و رصد فرصت‫ها و تهدیدات فرهنگی به منظور کنترل فضا و استفاده مناسب از فرصت‫ها و اقدام به بهنگام در قبال تهدیدات در آفند و پدافند فرهنگی، امری است که معمولا مورد توجه جدی هیچ یک از نهادها و متولیان عرصه فرهنگ نیست. چه آنکه دارا بودن سیستم رصد قوی فرهنگی و تبیین ارتباط سیستمی آن با توان رصدی کشور به عنوان ابزار قدرت نرم هر سازمان و نهادی به حساب می‫آید. این در حالی است که یکی از مشکلات جدی در پایش اطلاعات، ممانعت اکثر دستگاه‫ها و نهادها برای ارائه اطلاعات به دیگران است که ناشی از عدم وجود اطلاعات و سیستم اطلاعاتی قوی و دقیق است و از سوی دیگر ناشی از احتکار اطلاعات به منظور استفاده از آن به عنوان یکی از ابزارهای قدرت سازمانی است. تا از این ابزار قدرت همانگونه که قبلا ـ در قسمت پرهیز از موازی کار ـ گفته شد برای خنثی‫سازی کارهای دیگر سازمان‫ها و یا شکل‫گیری رقابت‫های ناسالم و تضعیف‫کننده در یک حیطه موضوعی استفاده شود.

نهادکتابخانه‫ ها نیز از حیث ضعف در پایش همه جانبه عرصه کتاب و کتابخوانی مستثنی نیست و خلاء قانونی رصد فرهنگی در اسناد بالادستی نهاد وجود دارد. از همین رو نگاه قرارگاهی ایجاب می‫کند نظام جامع رصد فرهنگی در عرصه کتابخوانی توسط این نهاد طراحی و اجرا و ارتباط آن با سازمان‫های متولی پایش فرهنگ تبیین شود.

 

 5.‫ نگاه به عقبه‫درون‫زا و مهندسی فرهنگی در عرصه کتاب و کتابخوانی

شاید در نگاه بسیاری این ابزارهای سیاسی و نظامی باشند که قدرت و اقتدار یک نظام را موجب می‫شوند. اما در عصر حاضر که قدرت نرم بر قدرت سخت غلبه یافته است، این ابزارهای فرهنگی درون‫زا هستند که «اقتدار درون‫زا» و «پیشرفت درون‫زا» را به همراه خواهند داشت.

متاسفانه امروزه عقبه درون‫زای دستگاه‫ها و نهادهای فرهنگی در شناسایی میدان فرهنگی کشور و احیاء و تقویت مولفه‫های بومی فرهنگ ناکارآمد هستند و در نتیجه در برابر فرصت‫ها و تهدیدات درونی و بیرونی فرهنگی منفعلانه و نابه‫هنگام عمل می‫کنند. نگاه درون‫زا به فرهنگ از اقتضائات قرار گاه فرهنگی‫است.

عقبۀ درون‫زای نهاد، کتابخانه‫ها، کتابداران، کتابخانه‫ها و انجمن‫های کتابخانه‫ای و دبیرخانه‫ها و هیأت امنا هستند که کتابداران و کتابخانه‫ها به عنوان خطوط مقدم این نهاد به شمار می‫روند. کتابخانه‫ها به عنوان پایگاه‫های عملیاتی قرارگاه و کتابداران به عنوان سرمایه و رکن اصلی در «مباشرت» و «مشاورت» فرهنگی در عرصه کتاب هستند.

درون‫زا بودن و تکیه بر ظرفیت‫ها و امکانات داخلی در عین برون‫گرایی و تعامل صحیح در جهت طراحی الگوی بومی و تقویت مولفه‫های ایرانی ـ اسلامی در عرصه فرهنگ کتاب و کتابخوانی از مهمترین ویژگی‫های نگاه قرارگاهی به نهاد کتابخانه‫هاست. همین امر لزوم تقویت زیرساخت‫های نهاد از یک سو و از سوی دیگر مطالبه‫گری از عقبۀ خود برای استمرار حرکت مبتکرانه و خلاقانه جهت تحقق رسالت و اهداف نهاد، را ضروری می‫نمایاند.

  

6. مرکز سیاست‫گذار و فراتر از مراکز قانون‫گذار

همانطور که رهبر انقلاب نیز در ویژگی‫های قرارگاه فرهنگی ذکر کرده‫اند، سیاستگذاری «باید در مرکزى انجام گیرد که آن مرکز، مرکز قانونگذارى نیست، ... مرکز سیاستگذارى، مرکزى است فراتر از مراکز قانونگذارى و با برنامه‌ریزی‫هاى کلان سروکار دارد»[[43]]

نهاد کتابخانه‫ های عمومی با توجه به ماهیت راهبردی ـ عملیاتی که بر رسالت، چشم‫انداز و اهداف آن مترتب است، در صورت غلبه نگاه قرارگاهی بر ساختار و فعالیت‫های آن، از ظرفیت‫های لازم برای سیاستگذاری راهبردی و هدایت دستگاه‌ها و مراکز تأثیرگذار فرهنگی و بخش‌های اجرایی در عرصه کتاب و کتابخوانی برخوردار است.

 

 نتیجه گیری

حفظ، استمرار و اعتلای جایگاه راهبردی نهاد کتابخانه‏های عمومی و انجام فعالیت فرهنگی موثر و هدفمند نیازمند ساز و کار درخور و متناسب است و از آنجا که امروز مسائل و پدیده های فرهنگی با توسعه حجمی، پیچیدگی زیادی یافته است، لازم است، ظرفیت‏های موجود و حرکت و تحول فرهنگی نهاد به گونه‏ای سامان یابد که بهره‏وری و اثربخشی آن مضاعف شود تا به گونه‏ای امکان مواجهه فعال با فضای کتاب و کتابخوانی کشور در ترازی بالاتر و کیفی‏تر رقم بخورد.

یکی از الگوهای بومی برای تعالی فرهنگ ـ خاصه در عرصه کتاب و کتابخوانی ـ الگوی فعالیت فرارگاهی است. توصیه به کاربست این الگو در سال‏های اخیر از سوی رهبر معظم انقلاب بیانگر اهمیت نگاه قرارگاهی و توأمان حرکت و مدیریت جهادی (که از ملزومات نگاه قرارگاهی است)‌ در مسیر فرهنگ است. این امر نیازمند بازتعریف و بازآرایی فعالیت‏های فرهنگی نهاد کتابخانه‏های عمومی در قالب الگوی فعالیت قرارگاهی است.

اگرچه کلیت الگوی فعالیت قرارگاهی در حوزه فرهنگ، می‏تواند عمومیت داشته باشد ولی به هنگام تبیین این رویکرد برای نهاد کتابخانه‏ها، آن را از بعد اقتضائات حوزه کتاب و کتابخوانی، چالش‏های الگوهای جاری فعالیت‏های ترویجی در این عرصه و اقتضائات محتوایی کار فرهنگی ـ ترویجی در کشور می‏توان مورد تأکید قرار داد.

محور قرار دادن رسالت ترویج و تعمیق فرهنگ کتابخوانی و ارتقاء دانش عمومی نهاد کتابخانه‏ها، برخورداری از الگوی ساختار شبکه‏ای و استفاده از همه ظرفیت‏های فرهنگی نهاد، توجه به کارکردهای ملی و حتی بین‏المللی نهاد، مرتبط ساختن حوزه نظر و عمل برای کار فرهنگی نهاد و همچنین بازآرایی فعالیت‏های نهاد بر محوریت قرارگاهی از جمله ویژگی های الگوی فعالیت قرارگاهی نهاد می‫تواند باشد.

بازطراحی ساختار نهاد کتابخانه‫ها مبتنی بر الگوی قرارگاهی، فراتحلیل ملاک‫های کلان اندیشه‫ای ارتقا و اعتلای فرهنگ کتابخوانی، شناسایی مولفه‫ های حرکت جهادی نهاد به سمت «نهاد ِ تراز فرهنگ کتاب و کتابخوانی»، شناسایی و احصاء تمامی ظرفیت‫ها، منابع، امکانات موجود برای تحول و حل مسائل کتابخوانی، پایش هوشمندانه، پویا و مستمر وضعیت کتایخوانی در کشور، توجه به مدیریت دانش در ساختار نهاد، تدوین و اجرای پیوست‫های فرهنگی طرح‫های کلان و راهبردی در حوزه کتاب و کتابخوانی، طراحی مدل بومی مطالعه در کشور، تدوین پیوست جامع فرهنگی در حوزه کتاب و کتابخوانی، و همچنین طراحی نظام تخصیص، اجرا و ارزیابی فعالیت‫های فرهنگی ـ ترویجی کتابخوانی در کشور از مهمترین اقدامات قرارگاهی نهاد کتابخانه‫های عمومی کشور می‫تواند باشد.

 

 

مجید صحاف

* کارشناسی ارشد مدیریت اجرایی استراتژیک؛ مشاور دبیرکل نهاد کتابخانه های عمومی

 

منابع و پی نوشت ها از اینجا دانلود کنید

دریافت

 

این یادداشت در خبرگزاری فارس، پروتال نهاد کتابخانه های کشور، فرهنگ امروز، پایگاه خبری ـ تحلیلی ندای انقلاب و متن خلاصه شده در صفحه 8 روزنامه جام جم مورخ 29 آذر 93 منتشر شده است

 

نظرات (۳)

 عالی بود مثل همه فعالیت های دیگه جنابعالی در عرصه فرهنگ
خداقوت

کتاب و کتابخوانی از مهمترین ارکان تقویت و توسعه زیرساخت های فرهنگی کشور است و یکی از راه‌های مهم توسعه فرهنگی اهمیت دادن و توجه به موضوع کتاب، کتاب‌خوانی و ترویج مطالعه در جامعه به ویژه در میان کودکان، نو‌جوانان و جوانان است.

از حسن توجه شما به کتاب، کتاب‌خوانی و کتابداران متشکریم

خدا قوت

۲۹ آبان ۹۳ | ۱۶:۲۲ کتابدار گرگان
مشاور محترم دبیر کل نهاد کتابخانه ها
باسلام و احترام
از اینکه ما کتابداران را مورد لطف خود قرار دادید بسیار متشکریم.
ان شاءالله از نظرات سازنده شما بیش از پیش استفاده کنیم.

موفقیت برای شما آرزومندیم.

ارسال نظر

ارسال نظر آزاد است، اما اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید می توانید ابتدا وارد شوید.
شما میتوانید از این تگهای html استفاده کنید:
<b> یا <strong>، <em> یا <i>، <u>، <strike> یا <s>، <sup>، <sub>، <blockquote>، <code>، <pre>، <hr>، <br>، <p>، <a href="" title="">، <span style="">، <div align="">
تجدید کد امنیتی

ابزار هدایت به بالای صفحه