جایگاه کتاب و کتابت در سخنان رهبری
اهمیت نوشتن و جایگاه آن در راستای ارائه یک محتوای غنی، همواره مورد تاکید مقام معظم رهبری قرار داشته است، حضرت آیتالله خامنهای چه در زمان ریاست جمهوری و چه در زمان رهبری انقلاب همواره توجه ویژهای به مسئله نوشتن و کتاب داشته و در مناسبتهای مختلف بیانات راهگشایی در این زمینه ایراد فرمودهاند.
ایشان با اشاره به اهمیت محتوای نگارش فرموده اند: غذاى فکر و روح، باید سالم و مقوى عرضه شود و آن کس که جز این عمل کند، خطا یا جنایتى بزرگتر از عرضه کننده مواد غذایى ناسالم یا بىمایه، مرتکب شده است.[1]
حضرت آیت الله خامنه ای درخصوص کتاب و محتوای آن معتقدند: «در باب نظریهپردازى نباید محدودیتى وجود داشته باشد. بیشتر بایستى براى نقد و ارزیابى و جدا کردن سره از ناسره همت شود؛ اما در زمینه کار عملیاتى، باید جلو کتابهاى مضر را گرفت.[2] اگر در تجویز و ارائه دارو، بىتوجهى کنید و چیزى را در اختیار مشترى کتاب بگذارید که براى او زیانبار است، شما هم ضرر معنوى بزرگى کردهاید. در نهایت، به هیچوجه شانه شما و شانه ما از بار آن نوشتهاى که شما وقتى آن را مىدهید، فارغ نخواهد بود.[3] باید به فکر باشیم و دغدغه نوع کتابهایى که تولید مىشود نیز در ما باشد. باید کتابِ خوب تولید شود. کتاب یک غذاست؛ یک غذاى روح، یک نوشیدنى روح است و چنانچه مقوّى باشد، روح را تقویت مىکند. باید مواظب باشیم که مبادا نوشیدنى مسموم، خطرناک، فاسد، گندیده و مضر با رنگآمیزیهاى خیلى خوب، دست مردم داده شود؛ بدون اینکه مردم بدانند.»[4]
ایشان کار نویسنده را بیشتر در جهت ایجاد وحدت در جامعه معرفی کرده اند و بیان فرمودند: «کتاب، یک رابط بین گروه های گوناگون مردم است. کتاب ذهن های دور از هم را به هم نزدیک می کند. بنابراین کتاب می تواند وسیله ی وحدت باشد. امروز در دنیا متاسفانه کسانی برای تفرقه، برای ایجاد جدایی، برای ایجاد دشمنی کتاب می نویسند؛ که می توان برای ایجاد محبت، برای برادری، برای همدل کردن و همبسته کردن دنیای اسلام، کتاب نوشت. کتاب می تواند وسیله ی وحدت بسیار خوبی بین مسلمین باشد؛ به شری که ان شاءالله مؤلفان و ناشران همت کنند.»[5]
رهبر عظیم الشان انقلاب، اثر مناسب کار نویسندگان را همراهی و تطابق با علم روز می دانند: «همین کتابی که فرضا محققی هم نوشته، به جای خودش خیلی هم خوب است، اما الان با ابزارهای این زمان، خیلی متناسب و پیشرفته نیست؛ این را به یک زبان مناسب امروز دربیاورند. ما امروز در دورانی زندگی می کنیم که پیشرفت های دانش و صنعت فن بشری - به اصطلاح تکنولوژی دقیق و ریز- سرعت سهولت دسترسی را به حدی رسانده که انسان حاضر نیست کتاب پانصد صفحه یی را از اول تا اخر مطالعه کند. تا شاید از آن مطلبی را به دست بیاورد. شما همان مطلب را در یک کتاب پنجاه صفحه یی بگذارید. زبده نویسی و گزیده نویسی و دقیق نویسی که محال نیست؛ به طی که هر کلمه، حاکی از یک معنای مورد نظر باشد؛ نه این که همین طور برف انبار باشد»[6]
حضرت آیت الله خامنه ای از کمی کار در عرصه کتاب و تحقیق بسیار گلایه فرمودند و نگاه ویزه به این عرصه را از سوی حوزه و روحانیت خواستار بوده و هستند:
«کتاب های خوبی در رشته های علوم عقلی و مسائل و علوم اسلامی نوشته می شود و تحقیقات فلسفی خوبی انجام می گیرد؛ اما آن چیزی که این نسل های متجدد و نوبه نو – که همه احتیاج دارند راه را پیدا کنند و حقایق را بفهمند- بالاخره باید از آن استفاده کنند. نیست؛ حقا و انصافا کم است. کتاب برای استفاده ی این قشر های جوانی که مایلند در زمینه ی مسائل اسلامی تعمق کنند کم داریم؛ لذا باید در این زمینه خیلی کار بشود. در خیلی از زمینه ها ما هیچ کاری نکرده ایم! بعضی از موضوعات هست که حتی یک کتاب هم درباره ی آن ها نوشته نشده است! در بعضی زمینه ها کتاب نوشته شده است؛ منه در بین آن ها کتابی که دست خواننده ی نسل جوان متوسط را بگیرد نیست!
حقیقتا در زمینه ی ارائه ی موضوعات لازم، ما کار شایسته یی درگذشته نکردیم. کتاب را به صورت یک چیز لوکس و تشریفاتی و مخصوص یک عده ی خاص نگریستیم، نه به صورت یک وسیله ی لازم برای همه ی مردم؛ امروز این خلا بایستی جبران شود. نویسندگان باید بنویسند، محققان باید تحقیق و کار کنند و سطح دانش جامعه را بالا ببرند و زبان استوار، قوی و غنی فارسی را به بهترین وجه به کار بگیرند و محصول آن را برای نسل های آینده بگذارند، تا بدین وسیله ان شاء الله پیشرفت ملت ما روزافزون باشد و بتوانیم عقب ماندگی های گذشته را جبران کنیم.
از لحاظ تمدن و فرهنگ اسلامی، ما بزرگترین پرچمدار فرهنگ اسلامی هستیم. در خود دنیای اسلام، هیچ ملتی به قدر ملت ما برای فرهنگ اسلامی کار نکرده است. ما حتی در لغت عرب – که لغت عرب و زبان عرب بوده – از خود عرب ها بیشتر کار کرده ایم و بیشتر کتاب نوشته ایم. ایرانی ها به دنیای عرب و به زبان عرب، بیشتراز خود عرب ها خدمت کرده اند.
بزرگانی که در راس شورای عالی حوزه علمیه هستند، باید به صحنه های دنیا و داخل کشور نگاه کنند و ببینند چه نیازهایی وجود دارد و چگونه می توان این نیازها را تامین کرد و افرادی که رفع این نیازها را می کنند، تربیت نمود. اگر ما کتاب لازم داریم، پس مؤلف می خواهد. یک مؤلف چگونه تربیت می شود؟ باید روش تربیتش در برنامه های حوزه گنجانده شود.[7]»
رهبری در خصوص شیوه نگارش و اصول کار در حوزه نگارش و نویسندگی فرموده اند: «باید روح تحقیق پارسایانه ی بی عوض را تزریق کنیم. تا برای تحقیق. دنبال پاداش نباشند؛ چون اصلا تحقیق، پاداش واقعی ندارد مثلا اگر آدم بخواهد به پاستور، به خاطر کشف میکرب پول بدهد. به نظرتان چه قدر باید بدهد؟ آیا اصلا می شود برای او پولی معین کرد؟ آیا قابل مقایسه است؟ بنابراین، امثال پاستور هم هیچ وقت برای پول تحقیق نکردند. اگر برای پول تحقیق می کردند، حقیقتا به این جا نمی رسیند. اروپایی ها این حُسن را داشتند؛ کما این که دانشمندان قدیمی ما هم همین طور بوددند. شما ببینید امثال محمد بن زکریای رازی- آن عالم آن چنانی- در فقر و تنگدستی می میرند؛ ولی ماها تا یک کار می کنیم، فورا می گوییم پولش چه قدر شود؟!
البته در بعضی از بخش ها مشکلات مادی هم هست، لیکن مشکلات مادی نباید مانع از این گونه کارها بشود. بیشتر این کتاب های خوبی که ما سراغ داریم در دنیا نوشته شده است، نویسندگان آن ها در مشکلات مادی غوطه می خوردند و این آثار جاودانه و مهم را خلق کردند. ما نمی خواهیم بگوییم که افرادی بروند از گرسنگی بمیرند و کتاب بنویسند؛ نه، این حرف مقبولی نیست؛ اما نباید این طور باشد که ارائه ی یک اثر و تولید یک کار خوب، متوقف به مسائل مادی باشد. مجموعه ی دولت و عناصر فرهنگی، باید زمینه های ایجاد انگیزه و شوق را در نویسندگان پدید آورند، تا آنان بتوانند با فراغ بال به آفرینش هنری و فکری خود بپردازند، اگر بتوانند کاری بکنند که آن کسی که اهل تالیف و اهل تحقیق و اهل کار فرهنگی است، آن چنان شوق و نشاطی پیدا کند که برای او کتاب نویسی خیلی مانعی نداشته باشند و وارد این میدان بشود و کار بکند و هیچ دلمردگی و افسردگی نداشته باشد، من خیال می کنم که بخشی از این مشکلات مربوط به کتاب در این کشور حل خواهد شد؛ این اعتقاد بنده است. به عبارت دیگر، کسانی که اهل تولید کتاب هستند و می توانند این خلاف را تا حدود زیادی پر کنند، وارد این میدان بشوند.
البته الان کارهای متعددی با نام های گوناگون انجام می شود- دائره المعارف بزرگ اسلامی، دائره المعارف تشیع، دائره المعارف فارسی، دانشنامه ی بزرگ جهان، دانشنامه ی مصاحب- عیبی هم ندارد. من از موازات این کارها واقعا ناراحت نیستم و احساس خسارت نمی کنم؛ برای خاطر این که ما در این زمینه ها خیلی عقبیم؛ اما این را فکر می کنم که بالاخره اگر بناست به این مساله به صورت یک فکر غیر بازاری وو غیر مادی و به عنوان واقعا انجام یک کار لازم بیندیشیم، باید به کیفیت خیلی بپردازیم. هرچه المقدور جامع آن جیزی باشد که از آن انتظار هست؛ صددرصد هم با آن خط صحیح و حرکت درست منطبق باشد؛ چون این مهم است.»[8]
* منتشر شده در ماهنامه مسجد، شماره 185، خرداد 94
پینوشتها
[1] پیام به مناسبت آغاز هفته کتاب1372.10.04
[2] صاحبه پس از بازدید از یازدهمین نمایشگاه بینالمللى کتاب 1377.03.05
[3] سخنرانی پس از بازدید از نمایشگاه کتاب در حسینیه امام خمینى(ره)1378.02.28
[4] مصاحبه در بازدید از ششمین نمایشگاه بینالمللى کتاب1372.02.21
[5] کتاب و کتابخوانی ص 54
[6] همان
[7] برگرفته از کتاب و نویسندگان فصل پنجم
[8] همان