مجید صحاف

عصر ارتباطات با حضور رسانه‌ها معنی می‌یابد. رسانه‌هایی که با کارکردهای متنوع خود در همة امور زندگی مردم حضوری پر رنگ دارند. با ظهور رسانه‌های نوپدید در سدة اخیر، تبلیغات کالاها و خدمات نیز با بهره بردن از ظرفیت رسانه‌ها دچار تحولی شگفت‌آور شد به گونه‌ای که امروز رسانه‌ها یکی از ارکان تبلیغات بازرگانی در تمام دنیا  هستند.

هر کس قدرت بیشتری برای تبلیغات در رسانه دارد کالا و خدمات بیشتری می‌فروشد و سود بیشتری عایدش می‌شود اما آنچه در این میان مغفول واقع شده و کمتر مورد توجه و اهتمام بوده است تبلیغات کالاها و خدمات فرهنگی است. تبلیغاتی که هرچند سود مستقیم آن به هیچ عنوان با منفعت تبلیغات بازرگانی قابل مقایسه نیست اما تأثیر آن بر جامعه چنان است که می‌تواند منجر به ارتفای فرهنگ و دانش یک جامعه شود و ملتی را در مسیر توسعه به قلة بالندگی و پیشرفت برساند. شاید بتوان کتاب را مظلوم‌ترین کالای فرهنگی نامید که کمتر برای معرفی و تبلیغ آن از طریق رسانه‌ها اقدامی صورت گرفته است.

امروز از افتخارات نظام جمهوری اسلامی انتشار سالانه بیش از 60 هزار عنوان کتاب در رده‌های مختلف دیویی است. گذشته از سطح کیفی تمام عناوین منتشر شده و شمارگان آنها این شاخص آماری به تنهایی با تولید کتاب در خاورمیانه برابری می‌کند و بیانگر بستر مستعد تولید دانش مکتوب در ایران است. با این همه، معرفی و تبلیغ کتاب و ترویج مطالعه در جایگاه مطلوبی قرار ندارد. به نظر می‌رسد یکی از دلایل مهم آن قطع بودن یا کندی ارتباط و تعامل سازنده بین رسانه‌ها و دست‌اندرکاران صنعت نشر باشد.

معمولاً طیف پدیدآورنده در حوزة فرهنگ و هنر و به ویژه مؤلف و ناشر، طیفی عاشق پیشه‌‌اند که بیش از آنچه به منفعت مادی بیندیشند به ارتقای دانش و فرهنگ جامعه و حفظ و حراست از منابع و ذخایر فرهنگی ملت خویش می‌اندیشند و از آنجایی که حضور در رسانه و تبلیغ همواره با هزینه و محاسبة سود و زیان همراه است این طیف کمتر برای حضور در رسانه مجال ‌یافته‌اند. با اندکی کنکاش در موانع تعامل میان کتاب و رسانه به وضوح در می‌یابیم که:

ــ در کشور ما علی‌رغم تلاش‌های انجام شده، سرانة مطالعه همچنان پایین‌تر از استاندارهای جهانی است و کتاب به دلایل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کمتر فرصت حضور در سبد خانواده را یافته است.

ــ ناشران هنوز آنگونه که باید نسبت به ضرورت معرفی و تبلیغ کالایی چون کتاب اهتمام نداشته‌اند. مضاف بر آنکه هراس از هزینه‌های تبلیغ در رسانه‌ها (که معمولاً برای تولیدکنندگان کتاب اقتصادی نیست) مانع اصلی سفارش تبلیغات کتاب در رسانه‌ است. صاحبان رسانه نیز در تعرفه‌های خویش کمتر تفاوتی میان کالاهای فرهنگی چون کتاب و دیگر کالاهای تولیدی و بازرگانی لحاظ کرده‌اند.

با آنچه برشمرده شد به نظر می‌ رسد رسانه و کتاب باید آشتی کنند و دوستان صمیمی باشند. مردم امروز بیشتر از کتاب با رسانه‌ها مأنوسند پس رسانه‌ها می‌توانند در انس جامعه با کتاب تأثیری شگرف به وجود آورند. رسانه پشتوانه‌ای جلوبرنده برای کتاب به شمار می‌آید و باید بدون کمترین چشم‌داشت مادی برای دوستش کتاب قدم بردارد.

این مهم به سهولت دست‌یافتنی است اما تدبیر عالمانة متخصصان صنعت نشر و صاحبان رسانه و تعامل سازنده و هماهنگی بین این دو طیف را می‌طلبد. تردیدی وجود ندارد که بخش اعظم این تلاش به عهدة نهادهای فرهنگی و به ویژه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی  ـ به عنوان متولی اصلی امر نظارت بر تولید کتاب ـ و البته صدا و سیمای جمهوری اسلامی ـ به عنوان رسانة ملی ـ است. به منظور تحقق این ارتباط و حضور مؤثر‌تر کتاب در رسانه پیشنهاد می‌شود:

ــ تشکیل کمیتة تخصصی کتاب در گروه فرهنگی رسانه‌ها به منظور پیگیری افزون‌تر بحث کتاب در رسانه

ــ تشکیل شبکة اطلاع‌یابی و اطلاع‌رسانی انتشار و توزیع کتاب(با اهتمام ناشران) که امکان دسترسی سریع و دقیق رسانه‌ها را به اخبار کتاب‌های تازه انتشار یافته و ارزشمند فراهم کند. مضاف بر آنکه این شبکه توانایی معرفی کتاب‌های ارزشمند در شبکه بین‌المللی را نیز داشته باشد.

ــ پیوست بودن کتاب در تمام برنامه‌های تولیدی در رسانه‌. به عبارتی حضور کتاب در رسانه‌ها ملموس‌تر باشد و منجر به معرفی و تبلیغ غیرمستقیم کتاب‌های ارزشمند شود. در متن یا تیتراژ فیلم و سریال‌ها یا برنامه‌های نقد، کتاب‌هایی که مورد اقتباس قرار گرفته‌اند معرفی شود.

ــ تولید برنامه‌های تخصصی با موضوع کتاب و با هدف ایجاد تأمل دوسویه میان مخاطبان و ناشران برای اطلاع از نظرات مردمی و فهم خلأهای تولید کتاب در اولویت رسانه‌ها قرار گیرد.

ــ برگزاری «نشست‌های تخصصی کتاب و رسانه» به منظور بررسی راهکارهای تعامل صنعت نشر و رسانه، یافتن راهکارهای حضور کتاب در رسانه، ایجاد ارتباط دائم و فراگیر رسانه‌ها و صنعت نشر و تبلیغ کتاب در کنار دیگر کالاها

ــ بهره‌برداری هوشمند رسانه‌ها از موقعیت نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران به عنوان بزرگترین رویداد فرهنگی کشور با موضوع کتاب، محمل بسیار خوبی برای برقراری خط ارتباطی میان رسانه‌ها و کتاب به شمار می‌آید.

کتاب کالایی است که هر چند ارزش افزودة مادی آن برای پدیدآورندگانِ آن چندان زیاد نیست اما ارزش معنایی و فرهنگی آن با هیچ کالای دیگری قابل مقایسه نخواهد بود و به قول نورالدین عبدالرحمن جامی «فروغ صبح دانایی کتاب است».

منتشر شده در خبرگزاری فارس